Aflevering 10: Project MK-Ultra

De zusters bespreken een bekende complottheorie: Project MK-Ultra. Dit complot is ontstaan uit de wapenwedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie aan het begin van de Koude Oorlog. De CIA was bang achter te lopen op de KGB op het gebied van bepaalde technieken. Vanwege deze angst heeft Project MK-Ultra groenlicht gekregen, met alle gevolgen van dien..

Muziek: Netherworld Shanty van Kevin MacLeod.

Na WW2

Zoals jullie weten is na de Tweede Wereldoorlog de Koude Oorlog ontstaan. Het kapitalistische westen kwam tegenover het communistische oosten te staan. Hierbij werd het westen als de eerste wereld gezien, het oosten als de tweede wereld en neutrale landen als de derde wereld. Het westen werd aangevoerd door de Verenigde Staten en het oosten door de voormalige Sovjet-Unie. Tussen de VS en de Sovjet-Unie ontstond er daardoor een wapenwedloop, waardoor de spanningen steeds hoger op liepen. Het doel van beide grootmachten was om steeds meer en betere kernwapens te produceren.

Doordat de VS als eerste een atoombom had ontwikkeld hadden zij aan het begin een voorsprong. Maar toen in augustus 1949 bleek dat de Sovjet-Unie ook een eigen atoombom had ontwikkeld, en dat ook nog eens mogelijk was doordat spionnen aan de blauwdrukken van de Amerikaanse bom zijn gekomen.. Tja, toen flipte de CIA haar shit. CIA staat overigens voor Central Intelligence Agency en is de buitenlandse inlichtingendienst van de Verenigde Staten.

Maar waarom flipte de CIA haar shit? Spionnen vormden destijds een groot gevaar, want iedereen kan tenslotte een spion zijn. Daarnaast was de CIA bang dat de Sovjet-Unie al de techniek had ontwikkeld voor het kunnen hersenspoelen van mensen en besloot daarom te werken aan een eigen topgeheim project voor het ontwikkelen van deze techniek. Wat is er nou meesterlijker dan het kunnen hersenspoelen van spionnen van de vijand (oftewel KGB agenten, van de Russische geheime dienst)? En zo geschiedde Project MK-Ultra.

Het ontstaan

Op 13 april 1953 werd Project MK-Ultra goedgekeurd door te toenmalige directeur van de CIA, Allen Welsh Dulles. Hij kreeg het idee voor dit project nadat hij rapporten had gelezen waarin werd geclaimd dat tijdens de Koreaanse oorlog Amerikaanse gevangenen werden gehersenspoeld door Noord-Korea en de Sovjet-Unie. Deze rapporten bleken achteraf gezien onjuist te zijn geweest, maar bij Dulles was de angst al ontstaan dat de VS achterliep op het gebied van deze techniek. Daarom besloot hij dat de CIA over moest gaan op actie en een eigen hersenspoel techniek moest ontwikkelen.

Al snel werd Sidney Gottlieb het hoofd van Project MK-Ultra. Gottlieb was een chemicus en zogenaamde gifexpert die binnen zijn eigen kringen bekend stond als de Black Sorcerer, de Zwarte Tovernaar. Één van Gottlieb’s oorspronkelijke plannen was om een waarheidsserum te ontwikkelen dat gebruikt kon worden op spionnen en krijgsgevangenen. Dit plan bleek alleen niet haalbaar te zijn want het is schijnbaar erg lastig om een waarheidsserum te ontwikkelen. Daarom werd het kunnen toepassen van ‘mind control’ het nieuwe plan. En wat kan je hiervoor nou beter gebruiken dan drugs, en dan met name psychedelische drugs. Rond deze tijd was er ook nog eens een net nieuwe psychedelische drugs op de markt: LSD.

LSD en andere methoden

Gottlieb realiseerde zich al snel dat je iemands gedachtes, oftewel menselijke geest, eerst leeg moet maken voordat je er controle over kan krijgen. Vervolgens moet je een manier vinden om er nieuwe gedachtes in te planten, maar de focus lag voornamelijk op dat eerste. Daarom werd er dan ook vooral geëxperimenteerd met het leegmaken van gedachtes of het wissen van de menselijke geest.

Er werd uitgebreid onderzocht hoe drugs het vermogen van individuen om marteling te weerstaan kan verbeteren. Maar ook hoe drugs geheugenverlies, shock en verwarring kan veroorzaken. Gottlieb is dan ook de man die LSD naar de Verenigde Staten heeft gebracht. Begin jaren ’50 heeft hij de CIA zover gekregen om voor 240.000 dollar – wat nu zo’n 2,3 miljoen dollar zou zijn geweest – de volledige wereldvoorraad LSD te kopen.

Uit een document uit 1955 blijkt dat MK-Ultra ook zocht naar manieren waarop het sneller of juist langzamer volwassen worden van mensen gemanipuleerd kon worden, en er werd geëxperimenteerd met drugs die onlogisch denken en impulsiviteit zouden bevorderen waardoor iemand publiekelijk in diskrediet gebracht kon worden.

Geheime experimenten

Omdat de CIA ook heus wel begreep dat het uitvoeren van hersenexperimenten met als doel mensen te kunnen hersenspoelen ethisch gezien enigszins.. dubieus is, werd MK-Ultra uiteraard geheim gehouden. De 162 experimenten die in de naam van het project werden uitgevoerd werden verspreid over meerdere steden, universiteitscampussen, gevangenissen en ziekenhuis. Daarnaast werd er niet alleen in de VS geëxperimenteerd, maar ook in onder andere Canada. En niet alles werd onder de naam MK-Ultra uitgevoerd, maar onder verschillende subprojecten. Dit alles valt natuurlijk minder snel op.

In bijna al deze experimenten werden grote hoeveelheden van verschillende geestverruimende middelen geïnjecteerd in proefpersonen in de hoop zo de menselijke geest uit te wissen. De proefpersonen werden gedoseerd met LSD, opioïden, THC, het door de overheid gecreëerde superhallucinogeen BZ, maar ook alcohol. Soms kregen de proefpersonen twee tegenovergestelde middelen toegediend zodat de onderzoekers konden observeren wat de reactie daarop zou zijn.

Naast het toedienen van drugs en alcohol werd ook hypnose ingezet als manier om bij de proefpersonen angst op te wekken. Dit werd gedaan met als doel om de angst tegen de proefpersoon te gebruiken, bijvoorbeeld om zo informatie af te troggelen. Kortom dus een vorm van marteling. Hypnose werd ook ingezet om te kijken of het kan leiden tot geheugenverlies.

Nog meer experimenten

Naast dit alles werden proefpersonen ook onderworpen aan elektroconvulsietherapie (waarbij elektrische schokken werden toegediend), auditieve stimulatie (waarbij geluid werd ingezet) en paralytische medicatie (wat verlamming veroorzaakt). Iemand die bij dit laatste overigens betrokken was was psychiater Donald Ewen Cameron, de eerste voorzitter van de World Psychiatric Association. Daarvoor was hij de voorzitter van de Amerikaanse Psychiatrische Vereniging en de Canadese Psychiatrische Vereniging.

Cameron drogeerde zijn patiënten en speelde herhaaldelijk tapes af met geluiden en suggesties terwijl zijn patiënten in een comateuze toestand waren. Hij hoopte hen zo te genezen van schizofrenie door hun herinneringen te wissen en hun geest opnieuw te programmeren. Dit effect heeft het niet gehad, maar heeft er wel toegeleid dat ze maandenlang in coma hebben gelegen en permanent last kregen van incontinentie en geheugenverlies.

Er raakte ook een expert op het gebied van dierengedrag betrokken bij de experimenten, John C. Lilly. Voor zijn onderzoek naar de communicatie tussen mensen en dolfijnen ontwikkelde hij de eerste sensorische deprivatie tank. Vanuit onderzoekers van MK-Ultra kwam de opdracht om zo’n tank te ontwikkelen zodat proefpersonen hun LSD trip konden ervaren zonder prikkels vanuit de buitenwereld.

Vrijwillige proefpersonen

Al met al werden er ontzettend veel verschillende experimenten en testen ingezet allemaal met het doel om een hersenspoel techniek te kunnen ontwikkelen om zo de controle te krijgen over het brein – of beter gezegd de geest – van een persoon. Maar voor deze testen waren natuurlijk proefpersonen nodig. Een aantal van deze personen waren vrijwilligers, waaronder militairen en studenten maar ook verschillende gevangenen. Deze gevangenen gaven zich vrijwillig op in ruil voor strafvermindering.

Één van deze gevangenen was de Iers-Amerikaanse maffiabaas James “Whitey” Bulger uit Boston. Tijdens zijn tijd in de gevangenis in Atlanta in 1957 werd hij samen met andere gevangenen wekelijks geïnjecteerd met LSD. Naar eigen zeggen ervaarde hij periodes waarbij had verschrikkelijke levensechte nachtmerries had waarbij zelfs het bloed van de muren kwam. De andere gevangenen veranderden in skeletten en hij zag hoe een camera veranderde in de kop van een hond. Hij had het gevoel dat hij gek werd. Later claimde hij dat hij een permanente hersenbeschadiging aan de experimenten heeft overhouden.

Een andere bekende vrijwillige proefpersoon die niet een gevangene was is Ken Kesey, de schrijver van One Flew Over the Cuckoo’s Nest. Hij heeft zich opgegeven voor een experiment met LSD en andere psychedelische drugs terwijl hij studeerde aan Stanford University. Als één van de weinigen had hij een positieve ervaring met het experiment, want het gebruik van LSD inspireerde hem om de drugs te promoten buiten de context van het MK-Ultra experiment. Sterker nog, dit heeft een bijdrage geleverd aan de vroege ontwikkeling van de hippiecultuur. Iets wat overigens ironisch is, want de hippiecultuur was juist tegen alles waar de CIA voor stond.

Nog een andere bekende vrijwilliger met een minder positieve ervaring is Ted Kaczynski, nu beter bekend als de Unabomber. Hij heeft zich als tweedejaars Harvard student ergens eind jaren ‘50 vrijwillig opgegeven voor een psychologische studie wat achteraf gezien onderdeel zou zijn geweest van MK-Ultra. Deze studie werd later omschreven als een opzettelijk gewelddadig psychologisch experiment dat werd geleid door Henry Murray, psycholoog aan Harvard. In totaal heeft Kaczynski zo’n 200 uur meegewerkt aan het onderzoek.

Een ongedocumenteerde maar vermoedelijke proefpersoon was Charles Manson. Het schijnt dat Manson niet alleen mensen in zijn kringen had die later verbonden bleken te zijn met de CIA, maar de manier waarop hij zijn sekte leidde kwam sterk overeen met de experimenten die MK-Ultra uitvoerde. Manson voerde zijn volgelingen namelijk een constante stroom van LSD. Het is onduidelijk of Manson zich vrijwillig zou hebben opgegeven voor deelname aan een experiment of niet.

Niet vrijwillige proefpersonen

Naast vrijwilligers waren er dus ook veel proefpersonen die geen consent hebben gegeven om mee te werken aan de experimenten van MK-Ultra. Er waren namelijk verschillende bedrijven die destijds samenwerken met de CIA en zij hebben onbewust proefpersonen geleverd voor MK-Ultra. Dit was onbewust omdat het project natuurlijk geheim werd gehouden, dus deze proefpersonen wisten niet waar het om ging. De namen van deze personen zijn nooit door de CIA openbaar gemaakt. Mede om hun privacy te beschermen, maar natuurlijk ook zodat de CIA zichzelf kon beschermen.

Gottlieb heeft later toegegeven dat hij en zijn team zich hebben gericht op mensen die niet terug konden vechten. Denk hierbij aan drugsverslaafden, gevangenen, sekswerkers en zowel psychische als terminale patiënten. Dit verklaart ook waarom iemand als Cameron zijn gang kon gaan met zijn psychiatrische patiënten.

Ik vertelde net al dat de experimenten ook buiten de VS plaatsvonden. Zo ook in Europa en Azië. Gottlieb en de CIA hebben hier namelijk begin jaren ’50 geheime detentiecentra opgericht. Zij namen hier vijandige agenten gevangen en andere personen waarvan ze dachten dat ze vervangbaar zouden zijn. Deze personen werden gevangen gehouden en onderworpen aan verschillende experimenten. Niet alleen experimenten met drugs, maar ook elektroshock therapie, experimenten met extreme hitte en zintuigelijke isolatie. Terwijl deze gevangenen aan deze experimenten werden onderworpen werden ze gebombardeerd met vragen in de hoop dat ze zouden breken. Gottlieb hoopte ze op deze manier volledig te vernietigen.

Naast nietsvermoedende burgers en gevangenen werden ook CIA agenten zelf onderworpen aan experimenten. Gottlieb claimde dat hij de effecten van LSD in een normale setting wilde testen. En zo begon hij CIA agenten te drogeren met LSD zonder hen hiervoor te waarschuwen. Deze experimenten gingen ruim 10 jaar lang door, zelfs nadat wetenschapper dr. Frank Olson begon te lijden aan een depressie die door de drugs werd veroorzaakt en hij op 28 november 1953 uit het raam sprong van zijn hotelkamer op de 10e verdieping van het Statler Hotel. Ofja, sprong.. Er werden bij de autopsie verwondingen op zijn lichaam gevonden die niet consistent zijn met een val uit het raam. Daarom wordt gedacht dat hij in elkaar is geslagen voordat hij uit het raam viel. Opvallend detail: Sidney Gottlieb was zijn directe leidinggevende.

Midnight Climax

Ik vertelde net al dat er verschillende subprojecten werden uitgevoerd onder MK-Ultra. Één hiervan was project Midnight Climax. Nu denk je misschien “huh, dat is een rare en specifieke naam voor een project”. En dat klopt. Maar je snapt de naam waarschijnlijk beter wanneer je weet wat het project inhield. Bij dit project werden door de overheid ingehuurde sekswerkers ingezet voor het lokken van nietsvermoedende mannen naar specifieke CIA locaties waar drugsexperimenten werden uitgevoerd. Nadat deze mannen naar zo’n locatie werden gelokt doseerde de CIA hen met LSD en keken toe wat voor effect de drugs had op het gedrag van deze mannen. In de kamers van de sekswerkers hing opname-apparatuur vermomd als stopcontacten.

De meeste van deze experimenten vonden plaats in San Francisco en New York City. En net als met eigenlijk alles met betrekking tot MK-Ultra was er weinig toezicht vanuit hogerhand. De betrokken CIA agenten hebben later toegegeven dat het er losjes aan toe ging dankzij de feestelijke sfeer die er heerste. Tijdens het observeren van de proefpersonen nipten de agenten vaak aan een cocktails.

Één van de agenten die betrokken was bij project Midnight Climax, George White, schreef in 1971 aan Gottlieb het volgende (vertaald naar het Nederlands): “Natuurlijk was ik een erg kleine missionaris, of eigenlijk meer een ketter, maar ik heb mij goed ingezet voor het project want het was leuk, leuk, leuk. Waar anders kan een roodbloedend Amerikaanse jongen liegen, doden, bedriegen, stelen, verkrachten en plunderen met het zegen van de Allerhoogste?”

Niet langer geheim

Onder MK-Ultra zijn er dus verschrikkelijke onethische experimenten uitgevoerd, en dat ook nog eens allemaal zonder dat de Amerikaanse burger of de rest van de wereld hiervan af wist. Om ervoor te zorgen dat het project nooit aan het licht zou komen gaf toenmalige CIA directeur Richard Helms begin 1973 het bevel om alle MK-Ultra documenten te vernietigen. Helms was naast Gottlieb de enige persoon die wist wat er allemaal echt heeft plaatsgevonden in de naam van het project. De aanleiding voor het vernietigen van alle documenten was de nasleep van het Watergateschandaal. Helms was bang dat alle overheidsinstanties onderzocht zouden worden.

In 1974 leerde eindelijk de Amerikaanse burger de waarheid over het topgeheime project. Onderzoeksjournalist Seymour Hersh publiceerde toen zijn artikel over MK-Ultra in de New York Times waarin hij schreef over hoe de CIA zonder consent drugsexperimenten uitvoerde evenals het illegaal bespioneren van Amerikaanse burgers. Het was zijn artikel dat ervoor zorgde dat er een proces werd gestart naar de details van MK-Ultra.

In 1975 werd in opdracht van president Gerald R. Ford een onderzoek gestart naar CIA-activiteiten, in de hoop samenzweringen binnen de organisatie uit te roeien. Uit het onderzoek kwamen twee commissies voort: de Church Committee van het Amerikaanse Congres en de Rockefeller Commission. Uit het onderzoek bleek dat Helms het meeste bewijsmateriaal met betrekking tot MK-Ultra had vernietigd, maar datzelfde jaar werden 8.000 documenten ontdekt in een gebouw waar financiële rapporten werden opgeslagen. Deze documenten werden in 1977 vrijgegeven op basis van de Freedom of Information Act.

Toen deze documenten openbaar werden gemaakt lanceerde het Senaat datzelfde jaar nog een reeks hoorzittingen over de ethiek van het project. Al snel begonnen voormalig proefpersonen rechtszaken aan te spannen tegen de CIA en de federale overheid. In 1992 kwamen 77 personen tot een schikking. De reden dat het zo weinig personen lukte om tot een schikking te komen was omdat het moeilijk was om te bewijzen dat de experimenten hebben geleid tot mentale pijn. In 2018 spanden de families van een groep ex-patiënten van Cameron een rechtszaak aan tegen de federale regering van Canada vanwege de experimenten die de psychiater in de jaren ’60 op hun dierbaren heeft uitgevoerd.

Vrijgegeven CIA documenten (credit: wikipedia.org)

Nasleep

Ondanks dat er toch nog wat documenten zijn gevonden en openbaar zijn gemaakt zullen we nooit weten wat er precies allemaal heeft plaatsgevonden onder MK-Ultra. Ook voor degenen die het gelukt is om tot een schikking te komen zal het nooit genoeg zijn om te compenseren met wat hen is aangedaan. Degenen die de experimenten hebben overleefd – want er zijn enkele individuen overleden aan de experimenten – hebben onder andere het volgende hieraan overgehouden: depressie, anterograde en retrograde amnesie (dit is het niet kunnen aanmaken van nieuwe herinneringen en het niet kunnen herinneren van dingen van voor het geheugenverlies), verlamming, verwarring, desoriëntatie, pijn, slapeloosheid en schizofreen-achtige mentale toestanden. Deze lange termijn effecten werden grotendeels niet behandeld en niet gerapporteerd aan de autoriteiten.

De Amerikaanse overheid ontkent niet dat de MK-Ultra experimenten hebben plaatsgevonden, maar het meeste van wat er gebeurde blijft dus een mysterie. De overheid heeft toegegeven dat de experimenten plaatsvonden in 80 instellingen en vaak op onwetende proefpersonen. De meeste discussies over de experimenten vandaag te dag komen van van vandaag komen van mensen die zich bezighouden met complottheorieën. De CIA zelf claimt dat de experimenten in 1963 zijn gestopt en opgeheven. Maar er zijn mensen die hieraan twijfelen. Sommigen van hen denken dat de experimenten tot op de dag van vandaag nog steeds plaatsvinden.

Huidige complottheorieën

Zoals ik aan het begin al zei is 2020 een jaar dat voor mij onder andere in het teken stond van complottheorieën. De meesten hiervan hebben uiteraard te maken met covid-19. Zo zou het coronavirus ontwikkeld zijn als biologisch wapen in een lab, maar zou het per ongeluk ontsnapt zijn. Of dat 5G verantwoordelijk is voor de pandemie waarbij onder andere Bill Gates als schuldige wordt aangewezen. De Trouw schreef in augustus 2020 dat het ontstaan van complottheorieën tijdens een pandemie niet iets nieuws is. Na de Spaanse griep 100 jaar geleden gebeurde iets soortgelijks. Hetzelfde geldt voor de Russische griep rond 1890.

Onderzoek laat zien dat het vaak extreem rechts stemmende mensen zijn die eerder geloven in complottheorieën. Over het algemeen consumeren zij niet de gevestigde media, maar gebruiken ze sites als Facebook en YouTube als informatiebronnen. Sociale media spelen dan ook een grote rol bij het verspreiden van complottheorieën. Dat verklaart waarom een ontzettend Amerikaanse complottheorie als QAnon ineens een stuk populairder lijkt te zijn geworden in Nederland. Daar wil ik eigenlijk nog wel een keer een hele aflevering aan wijden.

Ondanks dat de meeste complottheorieën op ons misschien dom overkomen moeten we de gelovers ervan niet meteen afschrijven. Op die manier jaag je ze namelijk alleen nog maar dieper hun tunnel in, of hun rabbit hole in. Daarnaast is het ook terecht om kritische vragen te stellen. Je moet namelijk niet alles zomaar klakkeloos overnemen of aannemen. Maar je moet natuurlijk wel realistisch en rationeel blijven.

Gebruikte bronnen

MK Ultra: The CIA’s Mind Control Fiasco (Joe Scott, 2019), te zien via youtu.be/ejaGzxEevGI.