Aflevering 13: Bella in de Wych Elm

De zusters bespreken één van de bekendste onopgeloste Britse mysteries rondom een moord: who put Bella in the wych elm. Deze mysterieuze moord ten tijde van de Tweede Wereldoorlog in de Engelse Midlands roept meer vragen op dan het antwoorden geeft. Niet alleen werd er een schedel op een onverwachte plek gevonden, opeens verschenen er op verschillende plaatsen geheimzinnige graffiti. Was het een rituele moord, hekserij of was er spionage in het spel?

Muziek: Netherworld Shanty van Kevin MacLeod.

Graffiti op de Wychbury Obelisk (credit: thehistorypress.co.uk)

Het begin

Dit verhaal begint meer dan 75 jaar geleden, op 18 april 1943 in Worcestershire Engeland. Ja, zoals de saus. Voor de mensen die niet zo bekend zijn met de counties, oftewel graafschappen of provincies van Engeland, het ligt vlakbij Birmingham. Het verhaal begint al goed, als een spannend verhaal, want vier tieners, Bob Hart, Tom Willetts, Fred Payne, en Bob Farmer begeven zich op verboden terrein. Het bos waar ze liepen, Hagley Woods hoort bij het landgoed Hagley Hall van Lord Cobham. Ze hadden hun honden bij zich en hoopte wat extra voedsel te vinden voor hun familie want het rantsoen was erg mager.

Dit gebeurde ten tijde van de Tweede Wereldoorlog waar Birmingham zwaar getroffen was door de vele bombardementen van de Duitse Luftwaffe. De stad staat in de top 3 van Engelse steden die het zwaarst getroffen zijn door bombardementen in de Tweede Wereldoorlog, onder Londen en Liverpool. Londen was een belangrijk doelwit omdat het de hoofdstad is, Liverpool omdat een belangrijke havenstad is en Birmingham is na Londen de stad met de meeste inwoners en ook nog eens een grote industriestad.

Na een tijdje zag Bob Farmer een wych elm. Deze boom draagt in het Latijn de naam Ulmus glabra en vanwege het feit dat deze boom voorheen volop groeide in Schotland heeft deze behalve de bijnaam wych elm ook de bijnaam Scots elm. In het Nederlands noemen we het een ruwe iep. De bijnaam wych elm komt vanwege het vreemde uiterlijk van de boom. Ook komt het woord wych soms met de spelling witch, als in Heks, uit het Oud-Engels en heeft het de betekenis buigzaam. Wat weer heel toepasselijk is als je kijkt naar de dunne takken van de boom.

In de hoop daar een vogelnest te vinden klom Bob de boom in. Hij dacht wat gevonden te hebben toen hij iets wits zag, maar het was helaas geen ei in een volgelnest. Toen hij het eruit haalde bleek het een schedel te zijn. Eerst dacht hij dat het om de schedel van een dier ging, maar toen hij een stukje rottende huid en haren zag realiseerde hij zich dat het om de schedel een mens ging. Omdat de jongens zich op verboden terrein begaven en niet in de problemen wilde komen, stopte de hij de schedel terug en spraken de jongens af om dit geheim te houden. Echter voelde de jongste van de groep, Tom Willets, zich daar erg ongemakkelijk bij en vertelde thuis aan zijn ouders wat ze hadden ontdekt. Zij schakelden natuurlijk de politie in.

Het gebied (credit: blog.britishnewspaperarchive.co.uk)

Politie

Toen de politie arriveerde ontdekte ze dat er niet alleen een schedel, maar bijna een heel lichaam in de stam van de boom verborgen zat. Haar hand ontbrak maar die botten werden net als de blauwe schoenen en trouwring van bladgoud, rondom de boom gevonden. Patholoog James Webster, van het West Midland Forensic Science Laboratory heeft het skelet gereconstrueerd. Op de botten heeft hij geen sporen van geweld kunnen ontdekken. Wel kon hij zien dat de vrouw tijdens haar leven een kind heeft gebaard. Omdat ze een stuk stof diep in haar mond vonden werd haar dood toegeschreven aan verstikking. Hij kon zich niet voorstellen dat iemand vrijwillig in de smalle ruimte in de stam van de boom was geklommen. Maar het lichaam van de vrouw zat er al tenminste 18 maanden in de boom voordat de jongens het bij toeval ontdekten. Dat plaatst de moord ongeveer in oktober 1941. Zijn conclusie was dat het lichaam vlak na de moord, toen het nog warm was, in de boom is geplaatst.

Op 24 april 1943 verscheen in de Hartlepool Northern Daily een beschrijving van het slachtoffer en er een pamflet gemaakt met een simpele schets die in verschillende kranten heeft gestaan. Daaruit kunnen we halen dat het slachtoffer ongeveer tussen de 25 en 40 jaar oud was. De meeste bronnen schatten haar rond de 35. De vrouw was ongeveer 1.52 lang en had lichtbruin haar. Ze droeg een blauw en mosterdgeel gestreept wollen vest, een lichtblauwe riem, een mosterdgele rok met een perzikkleurige onderrok van tafzijde en blauwe schoenen in maat 38. Ook werd er een trouwring gevonden maar deze was van bladgoud, dus ook weer van slechte ofwel goedkope kwaliteit en men had het vermoeden dat de ring nep was. Opvallend feit is dat de voortanden van haar onderkaak als opmerkelijk onregelmatig worden beschreven. Door de oorlog waren er veel personen als vermist opgegeven, maar geen van hen kwam overeen met de vrouw die in de boom was gevonden. Daarom probeerde de politie haar aan de hand van haar opvallende gebit te identificeren. Helaas kwam het gebit niet overeen met gebitsgegevens uit het land.

Het pamflet (credit: birminghammail.co.uk)

Graffiti

Het is de meeste van jullie vast bekend dat als de identiteit van een persoon onbekend is deze vaak de naam John of Jane Doe krijgt. Dit is niet het geval bij deze zaak, ondanks dat haar identiteit nog onbekend is heeft deze vrouw een andere naam. In het jaar 1944 kwam er een nieuwe twist in het verhaal. Op een muur van een leeg gebouw aan Upper Dean Street in Birmingham stond de merkwaardige tekst ‘Who put Bella down the Wych elm, Hagley Wood?’. In de Sunday Mirror stond dat eerder nog een vreemde graffititekst was gevonden, maar dat de connectie met de moordzak was pas gelegd na de ontdekking van de graffititekst in Birmingham. Aan Hayden Hill Road in Old Hill was namelijk de tekst ‘Who put Luebella down the wych elm?’ gevonden. Beide teksten waren geschreven in witte blokletters.

Dit brengt ons op de vraag, wie is Bella? Niemand uit het gebeid kende een Bella die vermist was en geen enkele aanwijzing leverde iets op. Dus ondanks dat deze graffititeksten de indruk wekte dat iemand meer wist van deze zaak kwam de politie weer op een dood spoor terecht. Ook de identiteit van de persoon die deze teksten heeft achtergelaten is nooit achterhaald. Volgens de krant de Evening Despatch van 30 maart 1944 zit de tekst te hoog op de muur en kan het niet gedaan zijn door jongens. De politie is geneigd het te zien als het werk van iemand die vroeg in de ochtend de stad in komt met landbouwproducten.

De tekst of varianten op de tekst verschijnen sporadisch ook op andere plaatsen. Zo vond men op de Wychbury Obelisk in Hagley, dichtbij waar de schedel is gevonden, in de jaren ’70 de tekst ‘Who Put Bella in the Wych Elm?’. Deze is geen onderdeel van de originele zaak.

Theorieën

Ondanks dat de politie vele aanwijzingen heeft gevolgd en sporen heeft onderzocht konden ze de identiteit van de vrouw niet achterhalen. Het leek alsof de vrouw nergens vandaan kwam en door niemand gemist werd. De zaak kreeg daarom de volgende stempel ‘Murder by some person or persons unknown’. Er zijn er verschillende theorieën over wie deze vrouw is en hoe ze in de boom terecht is gekomen. De ene theorie is nog merkwaardiger dan de ander dus daarom ben ik aan het einde zeker benieuwd naar welke theorie jullie geloven of hopen dat waar is.

Bekend journalist en historicus Donald McCormick schreef in 1968 verschillende krantenartikelen voor de Birmingham Daily Post waarin hij uitbreid ingaat op verschillende theorieën over wie de vrouw zou zijn en wat er met haar is gebeurd. Een van de theorieën is dat ze een prostituee was die met de auto naar het bos is meegenomen en daar vervolgens werd vermoord. Volgens McCormick vond de politie het waarschijnlijker dat ze op de vlucht was van bombardementen. Veel mensen probeerde Birmingham te ontvluchten tijdens de Duitse luchtaanvallen en het was bekend Hagley Wood een toevluchtsoord was.

In 1949 was de zaak opnieuw geopend omdat bekend werd dat er in de tijd van de moord gypsies in het gebied verbleven. Men vermoedde dat de vrouw misschien een gypsy was, maar dat idee werd al snel verworpen door de politie vanwege de kleding van de vrouw.

Rituele moord en/of hekserij

De eerste grotere theorie die ik met jullie wil bespreken heeft te maken met hekserij. Hagley Wood had namelijk de reputatie dat het een trefpunt was voor heksen. Professor Margaret Murray, een gerespecteerde antropoloog, deelde in 1945 haar bevindingen. Volgens haar waren er verschillende tekenen van hekserij of zwarte magie. Niet alleen locatie was hier bewijs voor maar ook het feit dat de hand van het slachtoffer buiten de boom was gevonden. Hierdoor dacht men aan de Hand of Glory, iets wat naar voren komt in verschillende verhalen over hekserij en ook in onze aflevering over de Bokkenrijders. Een kleine opfrissing: de Hand of Glory is een afgehakte opgedroogde hand, van een geëxecuteerd bendelid. Deze hand heeft een brandende kaars vast, gemaakt van het vet van de persoon van wie de hand is. Volgens oude overtuigingen heeft de Hand of Glory speciale krachten zoals mensen bewegingsloos kunnen maken, sloten openen of een ruimte alleen verlichten voor degene die de kaars vast heeft. Echter wijst niets in het politierapport erop dat de hand is afgehakt, dus het is waarschijnlijker dat de botten van haar hand zijn verplaatst door vogels of de wind.

Een ander teken dat op hekserij of rituele moord zou wijzen is het feit dat het lichaam van de vrouw in een boom is gevonden. De vrouw zou na de rituele moord in de boom zijn gestopt omdat je volgens een eeuwenoude traditie kun de geest van een dode heks kunt opsluiten in een holle boom. Daarmee voorkom je dat ze nog kwaad kan doen. Overigens zou het vreemd zijn als er hekserij in het spel was, het is immers de enige zaak uit die tijd waar dit het geval zou zijn.

Er was een zaak uit 1945 waar ook sprake zou zijn van een rituele moord of hekserij. De 74-jarige Charles Walton was in Warwickshire, met zijn eigen tuingereedschap vermoord. Toen ze hem vonden lag hij vastgepind aan de grond met zijn hooivork en een ander stuk tuingereedschap door zijn keel. De pers smulde van deze verhalen, echter is er nooit een officiële link gevonden tussen deze twee zaken. Er zitten grote verschillen tussen de twee slachtoffers en hoe ze gevonden zijn. Behalve dat beide moorden nooit zijn opgelost zie ik geen overeenkomsten tussen deze twee zaken.

De journalist en historicus Donald McCormick, die ik al eerder noemde, geloofde niet veel van dit verhaal over hekserij. Hij citeert een brief die een krant in Wolverhampton in 1953 heeft ontvangen waarin staat dat deze zaak niets te maken heeft hekserij, zwarte magie of rituelen onder het maanlicht. Daarmee komen we meteen bij mijn favoriete en ik denk ook de meest interessante theorie.

Spionage

Volgens deze theorie is het slachtoffer een oorlogsspion en ook hier gaan weer verschillende verhalen rond. Er waren spionnen actief tijdens de oorlog al is jammer genoeg voor geen enkele van deze theorieën genoeg bewijs en zijn ze soms wat vaag. Sommige van deze verhalen werden aangewakkerd door mensen die contact hebben gezocht met de politie en of de pers.

In 1953 zocht een vrouw contact met de pers met informatie rond de zaak. De vrouw die alleen bekend is onder het pseudoniem Anna had de Wolverhampton Express & Star een brief gestuurd waarin ze liet weten meer te weten van deze zaak. Foto’s van de originele brief zijn online te vinden, maar die zijn zelfs voor mij als docent slecht leesbaar. Gelukkig in de inhoud van de brief meerdere keren gepubliceerd dus is de inhoud makkelijk te achterhalen. In haar brief verteld ze dat de enige persoon die de zaak kan oplossen buiten jurisdictie valt. Dit is de brief die ik eerder noemde, waarin staat dat deze zaak niets te maken heeft hekserij, zwarte magie of rituelen onder het maanlicht. De enige aanwijzingen die ze kon geven waren dat de persoon die verantwoordelijk is voor de misdaad krankzinnig was en is overleden in 1942. Verder verteld ze dat het slachtoffer een Nederlandse vrouw is die in 1941 illegaal naar Engeland is gekomen. Journalist Wilfred Byford-Jones schreef toentertijd onder een pseudoniem voor de krant en heeft een verslag geschreven van een ontmoeting met de mysterieuze Anna. De vraag is natuurlijk hoeveel er waar is van dit verhaal want journalisten verdraaien soms de waarheid een beetje om een verhaal te maken dat verkoopt. Er zijn geen politieverslagen over te vinden dus ik denk dat ook dit spoor op niets uitkomt. Hij is ook de enige die de MI5 in verband brengt met de zaak.

Anna’s brief (credit: explorethepast.co.uk)

Er is nog een theorie waar iets meer bewijs voor is dat ze een Nederlandse vrouw is. Toevallig van hetzelfde jaar dat Anna contact zocht met de pers. Er is een officiële ondertekende verklaring uit 1953 van Una Hainsworth, eerder Una Messop. Volgens die verklaring had haar ex-man, Jack Messop iets te maken met de vrouw die in de boom was gevonden. Jack was met een vermoedelijk Nederlandse man wat gaan drinken in de pub de Lyttleton Arms. De Nederlandse man met de naam van Ralt had voor zover Una wist geen baan maar ze dacht dat hij een spion was. Bij de gezellige avond in de pub was ook een Nederlandse vrouw aanwezig. Zij had veel te veel gedronken en raakte bewusteloos in de auto. Van Ralt dacht dat het grappig zou zijn als de vrouw de volgende ochtend wakker zou worden in een boom. In 1951 is Una weggegaan bij haar man. In 1952 hoorde ze dat haar man was opgenomen in Stafford Mental Hospital. Hij dacht dat hij gek was geworden en bleef maar een zien die vanuit een boom naar hem keek. Jack is in 1942 overleden, nog voor dat de jongens de schedel in de boom vonden, dus ze hebben hem niet kunnen ondervragen. Overigens klopt het wel in de tijdlijn want volgens de patholoog was de vrouw 18 maanden voor ze haar vonden overleden. Helaas is er verder totaal geen bewijs voor deze theorie en zijn er mensen die geloven dat Una dit verhaal heeft verzonnen.

In een andere theorie waar ze een Nederlandse vrouw is heeft ze zelfs een naam: Clarabella Dronkers. Ze zou vermoord zijn omdat ze te veel wist door een Duitse spion.

Voor de volgende theorie is wel wat bewijs, dit komt uit een inmiddels vrijgegeven dossier over de laatste man de is geëxecuteerd bij the Tower of London. Het gaat hier om de Duitse spion Josef Jakobs. Een van zijn kleindochters heeft een uitgebreide website waar ze haar research over haar grootvader deelt. Hij landde in 1941 via parachute Cambridgeshire, helaas ging dat niet helemaal goed en brak hij zijn enkel en werd hij opgepakt door de British Home Guard. Tijdens het fouilleren vonden zij een foto van de Duitse actrice en cabaretzangeres Clara Bauerle. Clara was tijdens de oorlog spoorloos verdwenen dus dachten mensen dat Clara wel eens de mysterieuze Bella kon zijn. Haar leeftijd paste bij die van het slachtoffer en Clara had 2 jaar in de West Midlands gewerkt en kon praten met het Brummie accent, ofwel het accent van mensen uit Birmingham. Het verhaal dat Jakob vertelde over de relatie tussen Clara en hem veranderde zo nu en dan maar het kwam er al snel op neer dat de twee een relatie hadden en dat Clara via hem was gerekruteerd. Jaren lang was dit een populaire theorie en ik kan me dat wel voorstellen. Hoe tof zou het zijn als een beroemdheid ook nog eens een oorlogspion was. Daartegenover staat het feit dat bekend was dat Clara veel langer was dan het lichaam dat in de boom was gevonden. September 2016 kwam aan het licht dat Clara in december 1942 in Berlijn was overleden. Wel zijn er Duitse inlichtingenverslagen waarin een geheim agent met de codenaam Clara voorkomt, maar dat kan ook iemand anders zijn geweest. Die Clara is ergens tussen maart en april 1941 gedropt in het gebied rond Birmingham maar heeft nooit meer contact gezocht met de inlichtingendienst.

Clara Bauerle (credit: independent.co.uk)

Recente wendingen

In 2018 werd een digitale reconstructie van het gezicht van de mysterieuze Bella onthuld. De reconstructie is gemaakt door Caroline Wilkinson, een forensisch/archeologisch onderzoeker en directeur van Face Lab, een onderzoeksgroep van Liverpool John Moores University. Haar bekendste werk is het 3D model dat ze heeft gemaakt van koning Richard III. De vondst van zijn stoffelijk overschot in 2012 onder een parkeerplaats is Leicester was wereldnieuws. Voor de digitale reconstructie heeft ze foto’s van de schedel gebruikt want het belangrijkste bewijsstuk, het stoffelijk overschot van Bella is kwijt. Er is grondig gezocht maar ze kunnen geen documentatie vinden van waar het is gebleven. Dit voegt natuurlijk alleen maar toe aan het mysterie rondom deze zaak. Al is het in dit geval extra jammer want als ze je ziet hoe goed het 3D model van koning Richard III is, kun je niets anders dan je afvragen of een 3D model van de mysterieuze Bella zou helpen om haar te identificeren. Helaas heeft de foto niet voor meer antwoorden gezorgd en blijft de identiteit van Bella een raadsel.

De iconische graffititekst ‘’Who Put Bella in the Witch Elm’’ die als sinds de jaren ’70 op de Wychbury Obelisk in Hagley staat is nooit verwijderd. In november 2020 kwam nieuws naar buiten dat de tekst was beklad en nu staat er ‘’Hers Put Bella in the Witch Elm’’. Men vermoed dat het de lokale graffitikunstenaar Hers was die deze aanpassing heeft gemaakt. Ondanks dat het geen onderdeel is van de officiële zaak is het wel jammer want de tekst inmiddels wel iconisch te noemen.

Tom Willets met de graffiti (credit: birminghammail.co.uk)

Het verhaal is een prachtige inspiratiebron door de combinatie van de Tweede Wereldoorlog, hekserij en spionage. Meerdere malen stond het opeens weer in de schijnwerpers. Soms zelfs letterlijk, er zelfs in 2003 een opera over geschreven. In die versie van het verhaal is de hoofdpersoon een oudere man die getuige was van de moord die nooit heeft gemeld maar zich daar erg schuldig over voelt. De theatergroep met de naam Pregnant Fish Theatre, die bestaat uit oud studenten van Worcester University, raakte door true crime podcasts geïnteresseerd en dit verhaal uit hun eigen omgeving. Ze waren benieuwd of dit soort onderwerpen ook geschikt waren voor het theater. Met toegang tot de archieven kwam de productie Who Put Bella in the Wych Elm, true crime, on stage, tot stand. Ook zijn er meerdere boeken geschreven over Bella in the wych elm, zo recent als in 2014 en de eerder genoemde Donald McCormick bracht in 1968 een boek over verhaal uit. In 2017 bracht Jayne Harris, een paranormaal onderzoekster, de documentaire ‘Who Put Bella in the Wych-Elm?: The Untold Secrets’ uit. Van de reviews begrijp ik dat haar insteek niet voor iedereen was.

Gebruikte bronnen