De zusters duiken in de geschiedenis van de mega populaire – maar toch wel erg Amerikaanse – feestdag Halloween. Wist je dat Halloween is gebaseerd op een heidense feestdag, maar dat het net als met andere heidense tradities door Christenen is overgenomen? Waarop zijn eigenlijk de huidige Halloween tradities zoals trick or treating gebaseerd? En hoe zit het nou met dat fabeltje over vergiftigd snoep?
Muziek: Netherworld Shanty van Kevin MacLeod.
credit: history.com 
credit: amazon.com
Samhain
Halloween is ontstaan uit de Keltische feestdag Samhain (uitspraak: Sauwen) van duizenden jaren geleden, waarbij op 31 oktober het nieuwe jaar werd verwelkomd. De Kelten maakten toen namelijk onderscheid tussen een licht en donker helft van het jaar. Het feest zelf stond grotendeels in het teken van het vieren van de oogst. Daarnaast geloofden ze dat bij de overgang van het licht op het donker er een deur open kwam te staan tussen de aarde en de geestenwereld. Geesten zouden over kunnen steken naar de aarde, maar andersom zouden mensen kunnen verdwalen in de geestenwereld.
Om Samhain (uitspraak: Sauwen) te vieren werden er vreugdevuren ontstoken. Zoals jullie weten trekt licht veel insecten aan. In die tijd hadden ze alleen vuur om als licht in het donker te gebruiken, dus kwamen op de vreugdevuren veen insecten af. En wat trekt insecten aan? Vleermuizen. En dit is waarom vandaag vleermuizen nog steeds één van de symbolen is van Halloween.
De reden dat deze oude Keltische feestdag de basis vormt voor het Halloween wat we nu kennen is trouwens te danken aan.. Christenen. Terwijl het aantal Christenen in het Westen in de loop der tijd flink toenam, hebben ze Heidense rituelen deels overgenomen en aangepast omdat het zo makkelijk was om Heidenen te bekeren tot het Christendom.
Middeleeuwen
Een andere Heidense feestdag die in de Middeleeuwen door de Christenen is overgenomen is Lemuria, wat jaarlijks werd gevierd rond 14 mei. Dit was de dag waarop de doden werden gevierd. Op deze dag kwamen de geesten van de doden op aarde om rond te spoken en mensen bang te maken. Om er voor te zorgen dat er bij hen niet gespookt zou worden brachten de heidenen offers aan de dood in de vorm van cakejes of door melk op de graven te gieten.
Christenen hebben Lemuria overgenomen in de vorm van Allerheiligen, wat over het algemeen op 1 november wordt gevierd. En waarom op 1 november en niet meer in mei? Om zo Samhain (uitspraak: Sauwen) te dwarsbomen dat dus op 31 oktober werd gevierd. De Engelse benaming voor Allerheiligen is All Hallows Day en de avond ervoor werd in de loop der tijd All Hallows Evening genoemd. Afgekort naar Halloween. Op deze manier maakte Samhain (uitspraak: Sauwen) dus plaats voor Halloween.
De dag na Allerheiligen wordt Allerzielen gevierd, en dit is de feestdag die weer een link met de dood creëerde voor Halloween. Op deze dag droegen priesters namelijk Christenen op om te bidden voor de zielen die vast zouden zitten in het vagevuur. Zielen zaten hier vast totdat ze naar de hemel mochten gaan, en het zou geen pretje zijn in het vagevuur. Vrij heet, want vuur. Hoe meer mensen zouden bidden voor de zielen, hoe sneller een ziel naar de hemel kon gaan. Kinderen gingen daarom in de middeleeuwen langs de deuren gaan om te bedelen voor zogenaamde zielencakejes. Dit waren cakejes met kruiden en rozijnen. In ruil voor deze cakejes boden de kinderen aan om te bidden voor de zielen die vast zaten in het vagevuur.
Heksenvervolgingen
Een ander symbool voor Halloween is heksen, iets wat is ontstaan vanuit misogynie. Zoals jullie weten zijn er meerdere periodes in de geschiedenis geweest waarbij voornamelijk vrouwen werden beschuldigd van hekserij. Het ging waarschijnlijk om vrouwen die wat excentriek waren en zich bezig hielden met geneeskunde waarvoor ze kruiden en smeersels gebruikten. Gelovigen vonden dit maar merkwaardig en dit sloeg in de loop der tijd om naar een angst en haat voor heksen en hekserij.
Overigens werden de meest normale en standaard dingen geassocieerd met heksen. Denk aan een ketel en bezem wat iedereen standaard in huis had. De heksenhoed is gebaseerd op een puntige hoed die boerenvrouwen in die tijd op hadden. En zwarte katten werden ook al snel met heksen geassocieerd omdat ze minder voorspelbaar zijn dan honden.
Guy Fawkes
Iets anders wat nog steeds met Halloween wordt geassocieerd zijn maskers en kattenkwaad. En dit is terug te leiden naar het begin van de 17e eeuw in Engeland. Op 5 november 1605 vond het buskruitverraad plaats in Londen. Hierbij deden een groep Katholieken onder leiding van Guy Fawkes een poging tot een staatsgreep. Zij wilden namelijk het Paleis van Westminster opblazen waar het Hogerhuis in samenkwam.
Echter is het zover niet gekomen, want het complot werd op tijd ontdekt. Guy Fawkes werd vervolgens opgepakt, schuldig bevonden en opgehangen. En volgens legende is zijn lichaam vervolgens in stukjes gehad en in het vuur gegooid. Elk jaar na het falen van het complot gingen kinderen met maskers op de straat op om kattenkwaad uit te halen en fikkies te stoken. Ze deden dit om Guy Fawkes bespotten. Iets wat trouwens nog steeds in een traditie is in Engeland. Het staat nu bekend als Guy Fawkes Day en Bonfire Night.
Kolonisten in Amerika
Het is dus niet het Halloween wat we vandaag van films kennen, maar het heeft wel een aantal kenmerken gemeen met het Amerikaanse Halloween van nu. De puriteinse kolonisten in het Noord-Oosten van Amerika hebben geprobeerd dit te dwarsbomen, want zij vonden alles wat bovennatuurlijk was eng en dat mocht vooral niet van hun gevierd worden. Desondanks kwamen er ook kolonisten die de gewoontes vanuit Europa mee namen naar Amerika. Onder hun waren groepen die wel gewoon Bonfire Night vierden en anderen stonden open voor vieringen waar de Puriteinen op tegen waren.
Door de Burgeroorlog van 1861 tot en met 1865 raakten Amerikanen geobsedeerd met lijken, omdat er massa’s lijken verspreid lagen door bepaalde delen van het land. Mensen raakten daardoor opnieuw geïnteresseerd in spookverhalen. Dit samen met de volksverhalen van de Schotse en Ierse immigranten vormt de basis van het Amerikaanse Halloween. Zo namen de Schotten de boeman mee naar Amerika, waarbij op Halloween achter elke hoek de boeman je zat op te wachten.
Ook de jack-o’-lantern, dit is een uitgeholde pompoen waarin een eng gezicht is gesneden, komt van oorsprong ook uit Europa. Deze pompoen die als lantaarn wordt gebruikt is namelijk gebaseerd op de legende van een man genaamd Jack. Jack is door de duivel uit hel verbannen, maar kreeg van hem wat sintel, gloeiend hout of kolen, mee die hij plaatste in een uitgeholde knolraap. Hiermee creëerde hij dus een lantaarn waarmee hij doelloos dwaalde over de aarde. Kinderen in Amerika gebruikten voor Halloween in plaats van knolrapen pompoenen, want die waren een stuk groter en ruim beschikbaar in die tijd van het jaar. En de enge gezichten die erin werden gesneden hadden als doel om mensen af te schrikken of bang te maken.
20e eeuw
Rond de start van de 20e eeuw werd de visuele uitstraling van Halloween neergezet door de kunstenaars van die tijd. Zij gebruikten vooral de kleuren oranje en zwart voor hun visualisaties en lieten er voornamelijk vleermuizen, skeletten, spinnenwebben en jack-‘o-lanterns. Maar er werd ook wat nieuws toegevoegd, namelijk een spook in de vorm van een wit laken. En dit witte laken is gebaseerd op het witte laken waar vroeger lijken in werden bewaard en opgebaard. In het Nederlands kennen wij dit als lijkwade. Rond deze tijd kwamen ook de oude tradities weer in nieuw licht te staan. De afbeeldingen waren griezelig, maar hadden ook wat ondeugends. En er kwamen ook nieuwe tradities bij. Dit is waar het woordje ‘trick’ van trick or treat vandaan komt.
Tussen 1900 en 1920 begonnen jongeren zich steeds meer te misdragen, maar in de jaren 20 van de 20e eeuw – de roaring twenties – begon het echt uit de hand te lopen. Waar het eerst om grapjes en kattenkwaad ging door bijvoorbeeld pompoenen kapot te gooien, ging het nu om levensgevaarlijke acties. Zo zorgden ze ervoor dat trams ontspoorden, deden ze mensen opzettelijk pijn en stichtte ze grote gevaarlijke branden. In grote steden stond Halloween dan ook bekend als Hell Night. In plaats van kattenkwaad ging het dus om criminele acties. Maar je moet je voorstellen dat mensen in deze tijd ontzettend arm waren en dus niet veel hadden. Er moest dus een manier worden gevonden om ervoor te zorgen dat jongeren hiermee zouden ophouden, en dit werd gedaan door het introduceren van leuke Halloween activiteiten zoals feestjes en optochten.
Commercieel
Ook bedrijven zagen hier wel wat in, want die zagen een manier om hier geld aan te verdienen. Waar voorheen Halloween kostuums nog thuis werden gemaakt, besloten bedrijven deze op grote schaal te produceren voor de verkoop. In het begin werden deze kostuums gemaakt van papier, maar dit was niet ideaal. Zoals jullie weten is papier nogal makkelijk om in de brand te steken, iets wat vaak gebeurde met die kostuums. Niet bepaald veilig, dus. Uiteraard zochten bedrijven daarna naar manieren om de kostuums meer duurzaam te maken. Dit zorgde er ook meteen voor dat nieuwe soort kostuums werden geïntroduceerd, gebaseerd op wat populair was in de media.
Naast feestjes en optochten werd ook trick-or-treating officieel geïntroduceerd. Het is nu duidelijk dag het “treat” gedeelte is gebaseerd op de Christenen met de zielencakejes in de Middeleeuwen. En het “trick” gedeelte is een dreigement met een knipoog naar het vandalisme van de jaren ’20 van de vorige eeuw. Trick-or-treating zelf is dus nog helemaal niet zo oud, het is eigenlijk pas echt ontstaan in de eerste helft van de vorige eeuw.
Maar goed, het duurde in de 20e eeuw dus niet lang voordat Halloween uitgroeide tot een feestdag dat massaal werd gevierd in de Verenigde Staten. Media speelde hier uiteraard ook een grote rol bij. Zo werden er televisiespecials gemaakt, maar ook stripboeken hadden speciale Halloween edities.
De film
De feestdag kwam al helemaal in de schijnwerpers te staan toen eind jaren ’70 een iconische horrorfilm werd gemaakt met dezelfde naam. John Carpenter’s Halloween kwam namelijk in 1978 uit. Voor die tijd was er nog nooit echt een film uitgebracht met Halloween als thema. John Carpenter is echt een pionier als het gaat om horror films. Dankzij zijn film werd het horror genre nieuw leven ingeblazen, en het staat bekend als de eerste slasher die er is gemaakt.
Een iconisch onderdeel van de film is het masker van Michael Myers, de antagonist van de film. Omdat er bijna geen geld beschikbaar was voor kostuums en dergelijke, werd de production designer geforceerd om op zoek te gaan naar goedkope alternatieven. Hij vond ergens een mislukt masker van Star Trek’s Captain Kirk. Dit masker was echt perfect voor Michael Myers, want het zag er super vreemd en naar uit. Het masker is inmiddels zo bekend dat het nog steeds met de feestdag Halloween geassocieerd wordt. Sterker nog: Dit masker heeft veel impact gehad op de productie van Halloween maskers, want het heeft ervoor gezorgd dat Halloween maskers opnieuw gedefinieerd werden.
Tegenwoordig is Halloween echt big business. Waar het in de vorige eeuw nog een feestdag voor kinderen was, is het nu voor zowel kinderen als volwassen. Maar het blijft natuurlijk iets speciaals voor kinderen.
Vergiftigd snoep
Ondanks dat Halloween inmiddels compleet geïntegreerd is in de Amerikaanse cultuur en identiteit, zijn er nog steeds ouders die bang zijn om hun kinderen de straat op te sturen voor trick-or-treating. Dit komt mede door het volksverhaal waarbij vergiftigd snoep zou worden uitgedeeld aan kinderen, of dat er scheermesjes in appels zouden worden verstopt. En over het algemeen is dit onzin, maar het is natuurlijk wel ergens op gebaseerd.
Op 31 oktober 1974 ging Ronald O’Bryan met zijn twee kinderen de 8-jarige Timothy en de 5-jarige Elizabeth en een groepje anderen langs de deuren in Pasadena, Texas, om te trick-or-treaten. Nadat er bij een huis maar niet werd open gedaan renden Timothy en Elizabeth alvast naar het volgende huis, maar Ronald bleef nog even hangen. Niet veel later sloot hij zich weer aan bij de groep en gaf Timothy, Elizabeth en drie andere kinderen een Pixy Stix, van die staafjes met verpulverde zoetigheid. Hij claimde deze te hebben gekregen van het huis waar in eerste instantie niet werd open gedaan.
Vlak voor bedtijd vroeg Timothy of hij wat van zijn snoep mocht eten en hij koos hierbij voor de Pixy Stix. Het poeder klonterde enorm waardoor het voor Timothy lastig was om het naar binnen te gieten, maar gelukkig hielp zijn vader hierbij. Timothy klaagde wel over de smaak, het proefde namelijk wat bitter. Ook hier had zijn vader een oplossing voor: wegspoelen met Kool-Aid.
Later die avond klaagde Timothy over buikpijn, moest hij overgeven en kreeg hij stuiptrekkingen. Minder dan een uur nadat hij het snoepgoed had gegeten overleed Timothy onderweg naar het ziekenhuis. Grote paniek natuurlijk, want de connectie met het Halloween snoep was al snel gemaakt. De grote vraag was wie er achter zit.
De dader
Bij de autopsie werd duidelijk dat het snoepgoed was vergiftigd met cyanide. De vier andere Pixy Stix die waren uitgedeeld werden door de politie in beslag genomen en getest op cyanide. Het was direct al duidelijk dat de staafjes al een keer waren geopend en daarna opnieuw zijn dichtgemaakt.
O’Bryan claimde in het begin dat hij niet wist waar hij de Pixy Stix had gekregen, maar de politie kwam hem al snel op het spoor. Geen enkele van de huizen waar Ronald met zijn kinderen waren geweest hadden Pixy Stix uitgedeeld.
Al snel kwam de politie tot de ontdekking dat O’Bryan een schuld had ter waarde van 520.000 dollar nu, en dat hij moeite had met het behouden van een baan. Het was ook opvallend dat hij aan het begin van het jaar levensverzekeringen had afgesloten in de naam van zijn kinderen. Een maand voor Timothy’s dood had hij zelfs de waarde van de verzekering aanzienlijk verhoogd. Genoeg rode vlaggen dus.
Toen de politie erachter kwam dat O’Bryan vlak voor Halloween cyanide had gekocht bij bij een winkel voor chemische producten in Houston was het duidelijk wie de dader was. O’Bryan had als plan om zijn beide kinderen te vergiftigen voor het verzekeringsgeld. Hij heeft de drie buurtkinderen het snoep gegeven om zichzelf minder verdacht te maken. Gelukkig hebben de andere kinderen en zijn dochter Elizabeth het snoep niet gegeten, maar helaas Timothy dus wel.
Maar.. karma is een bitch. Op 31 maart 1984 werd Ronald O’Bryan geëxecuteerd door middel van een dodelijke injectie. Hij werd, net als zijn zoon, dus ook vergiftigd.
Kijktips
- Halloween (1978), Hocus Pocus (1993) en Trick ‘r Treat (2007) zijn echte Halloween films.
- The Cabin in the Woods (2011), Scream (1996) en What We do in the Shadows (2014), leuke meta horror films.
- Shaun of the Dead (2004) en Tucker and Dale vs Evil (2010), geschikt voor mensen die niet persé van horrorfilms houden.
- Halloweentown (1998), een kindvriendelijke Halloween film.
Gebruikte bronnen
The Real Story of Halloween (History Channel, 2010), te zien via youtu.be/-kxdGLpxIsU.
