Aflevering 9: Kerstlegenden

De zusters bespreken verschillende kerstlegenden: de Sambeekse Duivelsklokken, Krampus, Frau Perchta, Frau Gaude en de Yule Lads. Herken jij ook de verschillende connecties met onze eigen Goedheiligman? Mocht je deze legenden niet griezelig genoeg vinden dan zal het kerst-gerelateerde true crime verhaal je meer aanspreken. Onthoud één ding: doe nooit zomaar de deur open, ook niet voor de Kerstman.

Muziek: Netherworld Shanty van Kevin MacLeod.

Krampusnacht (credit: historythings.com)

De Sambeekse Duivelsklokken

Dit verhaal speelt zich af in Sambeek, Noord-Brabant. Sambeek is een kerkdorp dat valt onder de gemeente van Boxmeer. Het verhaal schijnt te stammen uit de late middeleeuwen, maar het is voor het eerst gepubliceerd in het jaar 1896 door pastoor Simonis. Pastoor Simonis heeft er toen zelfs een rijm van gemaakt, geschreven in Boxmeersch dialect.

Het verhaal luidt als volgt: Rond het jaar 1500 liet een Sambeekse pastoor een kerk bouwen, inclusief een toren en klokken. Ondanks dat hij super trots was op zijn gloednieuwe kerk vergat hij één ding: de klokken in te wijden. En dat zou hem duur komen te staan. Het wijden van een nieuwe kerkklok is namelijk een ritueel dat in de vorige eeuw nog werd uitgevoerd. In het kort komt het erop neer dat een nieuwe kerkklok gedoopt moet worden, inclusief bijhorende peter en meter. Het heeft als doel om de klok te vergeestelijken tot de machtigste stem van God en zo de invloed van de Duivel te breken. Het is een behoorlijk uitgebreid ritueel waar veel bij komt kijken. Pas na het afronden van het ritueel mag de kerk betreden worden.

Maar goed, onze trotse pastoor was dus dit behoorlijk belangrijke en uitgebreide ritueel vergeten. Doordat de klok niet werd ingewijd kon de Duivel er makkelijk bij komen. Ingewijde klokken schrikken de duivel namelijk af, maar gewijde klokken.. dat ziet onze vriend Lucifer als vrij spel. Dit brengt ons naar de eerste kerstnacht van het jaar waarin de nieuwe mooie kerk in Sambeek is gebouwd. Het schijnt een heldere maar koude nacht te zijn geweest met fonkelende sterren aan de hemel. Uit het niets leek er ineens een storm op de komen. Door de storm begon het ontzettend hard te waaien, zo ook rondom te kerk. Door de wind sloeg het windhaantje op de kerk op hol, zo snel dat het draaide. En ook de klokken begonnen ineens te luiden. De pastoor werd hierdoor geschrokken wakker uit zijn slaap. Hij liep naar zijn raam om te zien wat er buiten aan de hand was.

Toen de pastoor naar buiten keek schrok hij zich helemaal rot. Tot zijn verbazing zag hij een duivel vliegen rond de kerkklok. En deze duivel wordt omschreven als zo zwart als roet, met vurige ogen en een krullende en kronkelende staart. Al schreeuwend vloog de duivel in het galmgat – dat is een opening in een muur ter hoogte van de luidklokken – greep de niet ingewijde klokken en vloog weg, door de weiden en akkers tussen Sambeek en Boxmeer. De duivel besloot om de klokken te begraven in een moeras op het Sambeekse Veld. En volgens de legende luidt de duivel iedere kerstnacht om 12 uur daar de klokken. De grote vraag is nu: Durf jij daar heen te gaan om naar de klokken te luisteren?

Krampus

Krampus is in de Alpenregio de tegenhanger van onze eigen Sinterklaas. In sommige delen van deze regio is hij één van de metgezellen van Sint Nicolaas, maar in andere delen beschikt hij zelf over een legertje perchten (een soort van Duivelse elven). In de Noorse mythologie is hij de zoon van Hel, de Noorse god van de onderwereld. Krampus heeft grote zwarte hoorns, grote hoektanden, een enorm lange tong en is ontzettend behaard dankzij zijn zwarte vacht. Hij kan het best omschreven worden als half geit, half demon. Hij heeft vaak grote kettingen bij zich wat symbool staat voor de duivel. Hij rammelt met deze kettingen vanwege het geluid dat het maakt, vanwege het dramatische effect.

Net als onze eigen Piet heeft hij een roe om stoute kinderen mee te slaan. Het enige verschil is dat het bij Krampus wel wat verder gaat dan slaan. In sommige versies van de legende heeft hij een grote rieten mand op zijn rug waar hij hele stoute kinderen in stopt. Deze bewaart hij voor later om ze levend op te eten.. of om ze verdrinken.. of om ze naar de hel te sturen. Hij is dus wel iets meer sinister dan onze goede oude Piet.

Wij vieren natuurlijk Sinterklaas op 5 december, maar in de Alpenregio staat de nacht van 5 op 6 december bekend als Krampusnacht. Tijdens deze nacht verschijnt Krampus op straat waarbij een bezoekje brengt aan woningen en winkels. Krampus focust zich hierbij dus specifiek op de stoute kinderen en deelt naast zware fysieke – en vaak dodelijke – straffen ook steenkolen uit. Wanneer je stout bent geweest heb je dus mazzel wanneer je alleen met de roe wordt geslagen en steenkolen cadeau krijgt.

Net als veel andere tradities is ook Krampus gebaseerd op een Heidens ritueel. Heidenen zouden zich vroeger in het midden van de winter verkleden als een duivelse figuur die bekend staat als Percht. De Percht was een mensachtige geit met een girafachtige nek die dierlijk bont draagt. Ook deze omschrijving moet jullie deels bekend voorkomen. Als onderdeel van de zogeheten Perchtenlaufs verkleedden mensen zich in die tijd als deze Duivelse figuur. Dit vormt nog steeds de basis van de huidige Krampus traditie.

De Katholieke Kerk heeft overigens vanwege de gelijkenis en associatie met de Duivel meerdere pogingen gedaan om eerst de Perchtenlaufs en later Krampusnacht te verbannen. Tevergeefs, want Krampusnacht wordt namelijk tot op de dag van vandaag nog steeds gevierd. Geheel volgens traditie gaan mensen in de Alpenregio in de nacht van 5 op 6 december verkleed als Krampus de straat op met als doel om anderen de stuipen op het lijf te jagen. De kostuums zijn vaak uitbundig en gedetailleerd, er gaat dan ook veel voorbereidingstijd in zitten. Het gaat overigens soms ook wel wat verder dan alleen op een visuele manier mensen bang maken, want sommigen worden – ook geheel volgens traditie – geslagen met de roe. En niet zachtjes ook.

In de loop der tijd is Krampus ondergeschikt geraakt aan Sint Nicolaas/ Waarschijnlijk om een beetje tegengeluid te geven. Waar Krampus focust op de stoute kinderen, focust Sint Nicolaas – onze Sinterklaas – zich op de brave kinderen. Minder sinister dus, maar ook meteen minder spannend.

Krampus die stoute kinderen in zijn rieten mand stopt (credit: wikipedia.org)

Frau Perchta

Nog eentje uit de Alpenregio en dan specifiek uit Oostenrijk en Beieren. En dit keer niet een man, maar een vrouw: Frau Perchta. Ook wel bekend als Berchta of Bertha of de bijnaam Spinnstubenfrau oftewel Spinnewiel mevrouw. Het sprookje Vrouw Holle van de gebroeders Grimm is gebaseerd op onder andere Frau Perchta. Net als Krampus heeft ook Frau Perchta heeft een connectie met de Noorse mythologie, namelijk met godin Frigg (of Frigga). Zij was de vrouw van Odin en godin van het firmament, de hemel. Perchta heeft net als Frigg een obsessie met een net huishouden en hield zich ook bezig met weven van vlas.

Perchta wordt vaak afgebeeld als een oud vrouwtje met een ijzeren snavel als neus, gekleed in een oud vodje en vaak met een wandelstok. Onder haar lange rok zit haar grote mes verstopt. Net als Krampus en Sinterklaas beloond ze brave kinderen en straft ze stoute kinderen. Maar daarnaast straft ze ook vrouwen die hun huishouden niet netjes bijhouden en die ongeweven vlas in huis hebben. Dit is waar haar obsessie om de hoek komt kijken.

Volgens de legende moet je voor de Twaalfde Nacht al je vlas hebben gesponnen. De Twaalfde Nacht is de laatste van de Twaalf Dagen van Kerstmis. Dit zijn de 12 dagen die volgen na Kerstmis, beginnend op 26 december en eindigend op 6 januari – wanneer het Driekoningen is. Wanneer Perchta je braaf of waardig vond liet ze je een zilveren munt achter. Maar wanneer ze je onwaardig dan strafte ze je. Bijvoorbeeld wanneer je vlas nog maar half geweven was. Dan vertrappelde ze je en stak ze je half geweven werk in de fik. Maar was je huis een totale puinhoop, was je niet eens begonnen met weven en had je geen bord pap voor haar klaargezet? Dan sneed ze je buik open, verwijderde ze vervolgens al je organen en vulde ze je buik met stro.

Frau Perchta wordt daarnaast ook geassocieerd met de Wilde Jacht, waarvan zij één van de leiders zou zijn. Tijdens de Wilde Jacht raast Perchta samen met een spookachtige groep van jagers op paarden door de nachtelijke lucht. Ze wordt hierbij vergezeld door haar Perchten en ongedoopte baby’s. Wanneer je tijdens de laatste drie donderdagen voor Kerstmis de wind hoort razen en onweer in de verte hoort, hoor je eigenlijk Frau Perchta die haar Wilde Jacht leidt.

Oh, en mocht je de spookachtige Wilde Jacht met eigen ogen zien? Tsja, dan ben je dus de sjaak. Het zien van de Wilde Jacht zou een voorbode zijn van een catastrofe. Denk hierbij aan oorlog of de pest (of.. corona?). Of in het beste geval de dood van degene die de Wilde Jacht heeft gezien. Maar het kon ook betekenen dat je ontvoerd werd en werd meegenomen naar de onderwereld. Of dat je ziel ’s nachts tijdens je slaap werd meegesleept door de groep jagers om zich vervolgens bij hen te voegen.

Frau Gaude

Naast Frau Perchta wordt ook Frau Gode (of Gaude) gezien als één van de leiders van haar eigen Wilde Jacht, maar ze neemt soms ook deel aan de jacht onder leiding van Perchta. Net als Perchta vormt ook zij één van de inspiratiebronnen voor het sprookje Vrouw Holle en is zij actief tijdens de Twaalf Dagen van Kerstmis, maar dan specifiek op Kerstavond. Ze is een oud Germaanse hondengodin en ze is de geest van genezing.

Op Kerstavond zwerft ze samen met haar roedel helhonden rond op straat. En deze helhonden zagen er angstaanjagend uit met hun gloeiende ogen. Dat rondzwerven doet ze trouwens in een ouderwetse rijtuig. Haar helhonden zijn overigens erg nieuwsgierig. Dit is de reden waarom wordt geadviseerd om je deuren ramen goed gesloten te houden, want anders vinden de honden een manier om naar binnen te glippen. Dit doen ze om bij het vuur of verwarming te zitten. Wanneer je de honden met rust laat is er niks aan de hand. Mocht je besluiten om de hond weg te jagen, tsja.. Dan zal de hond je aan stukken scheuren. En dat is niet eens het ergste wat er kan gebeuren.

Omdat het spookhonden zijn kunnen ze niet gedood worden. Doe je toch een poging, dan veranderen de helhonden in steen. Maar elke nacht om klokslag 12 uur komen ze weer tot leven. Je kan alles proberen om van de steen af te komen, de hond zal altijd elke nacht weer terugkomen. En dat terugkomen gebeurd niet zonder lawaai, want de hond zal huilen. Hoe meer de hond huilt, hoe meer vloeken er over jou en je familie wordt afgeroepen. Frau Gaude is de enige die deze vloeken en de hond terug kan roepen, maar dit doet ze alleen op kerstavond.

Waarom ze dat alleen op kerstavond doet? Nou, als je van je vloeken af wilt komen moet je dus op Kerstavond thuis zijn om in contact te komen met haar. Dat betekent dat je niet naar de kerst kerkdienst kan gaan. Op die manier probeert ze weer opnieuw vereert te worden. Overigens beloont ze hen die haar goed doen met cadeau’s en welvaart.

Er is niet veel bekend over de ware identiteit van Frau Gaude. Naast Frau Gaude en Frau Gode, staat ze ook bekend als Frau Wode of mevrouw Woden, oftwel Odin. Er wordt gespeculeerd dat ze één van de vrouwen van Odin was, maar er zijn ook mensen die denken dat ze eigenlijk Odin in vrouwenkleding – oftewel in drag – is.

Frau Gaude die haar Wilde Jacht leidt (credit: germanicmythology.com)

De Kerst Jongens (Yule Lads)

De laatste van de kerstlegenden die ik heb voorbereid is er eentje uit IJsland. Deze legende begint met Gryla. In de Noorse mythologie wordt Gryla omschreven als een vrouwelijke reus, maar sinds de 17e eeuw wordt ze omschreven als een troll. Haar uiterlijk wordt omschreven als lelijk en afschrikwekkend. Oorspronkelijk woonde ze in een klein huisje, maar later schijnt ze de stad uit te zijn gejaagd waardoor ze gedwongen werd om in een grot te gaan worden ergens buitenaf.

Gryla was een vervelende bedelaar die ouders vroeg om haar hun ongehoorzame kinderen te geven, maar haar plannen werden gedwarsboomd wanneer je haar eten gaf of haar wegjaagde. Tegenwoordig schijnt ze in staat te zijn om kinderen die zich het hele jaar door hebben misdragen te kunnen opsporen. Rond Kerstmis komt ze daarom uit haar grot om de nabijgelegen steden te bezoeken. In deze steden jaagde ze op kinderen die ze in een gigantische zak stopte en mee terug nam naar haar grot. Een kind is namelijk haar favoriete snack, maar haar favoriete gerecht is een stoofpot van stoute kinderen. Volgens de legende is er nooit genoeg eten voor Gryla, waardoor ze altijd een onverzadigbare trek heeft.

Volgens de legende is Gryla drie keer getrouwd geweest. Ze woont tegenwoordig samen met haar derde man Leppaludi, hun zwarte Yule cat en hun zonen in hun grot. Leppaludi zie je alleen niet buiten verschijnen, omdat hij vanwege zijn luiheid zoveel mogelijk thuis blijft in hun grot.

De kat van het gezin, de Yule kat, wordt omschreven als een enorm grote en valse kat. Het schijnt dat de kat rond Kerstmis op het besneeuwde platteland op de loer ligt om mensen aan te vallen en op te eten die voor Kerstmis geen nieuwe kleding hebben gekregen. Dit klinkt erg random, maar de verklaring hiervoor is dat boeren deze kat gebruikten als dreigement om ervoor te zorgen dat arbeiders sneller gingen door werken om het wol binnen te halen voor Kerstmis. Zij die hard door werkten werden beloond met nieuwe kleding en waren zo dus veilig voor de Yule kat. De anderen zouden volgens de legende dus worden belaagd en opgegeten door de gemene kat.

De zonen van Gryla en Leppaludi zijn de Yule Lads, 13 verschrikkelijk irritante en ondeugende grappenmakers die stelen van het volk of ze op een andere manier lastig vallen. Hun namen beschrijven de manier waarop ze je lastig vallen. Ze komen één voor één naar de steden toe gedurende de 13 nachten vóór Kerstmis. Ze laten kleinde cadeautjes achter in de schoenen van de kinderen die hun schoen op de vensterbank hebben gezet. Maar wanneer het kind zich heeft misdragen laten ze hier een aardappel in achter.

De namen en omschrijvingen van de 13 Yule Lads is als volgt, in de volgorde dat ze verschijnen:

Sheep-Cote Clod — Kwelt schapen, maar wordt gehinderd door zijn stijve poten.
Gully Gawk — Verbergt zich in geulen waar hij wacht op het juiste moment om een koeienstal binnen te sluipen en melk te stelen.
Stubby — Buitengewoon klein. Hij steelt pannen om de overgebleven korsten op te eten.
Spoon-Licker — Steelt en likt houten pollepels. Hij is extreem dun vanwege ondervoeding.
Pot-Scraper — Steelt restjes uit pannen.
Bowl-Licker — Verstopt zich onder bedden en wacht tot iemand zijn of haar afgedekte kom met eten neer zet. Vervolgens steelt hij dit.
Door-Slammer — Slaat ’s nachts keihard de deuren open dicht om zo mensen wakker te maken of houden.
Skyr-Gobbler — Is dol op skyr, IJslandse yoghurt.
Sausage-Swiper — Verstopt zich in de daksparren en grijpt worstjes die worden gerookt.
Window-Peeper — Loert door ramen om te kijken of er dingen zijn die hij kan stelen.
Doorway-Sniffer — Heeft een abnormaal grote neus waardoor hij een accuraat reukvermogen heeft. Hiermee kan hij een bepaald type brood makkelijk opsporen.
Meat-Hook — Gebruikt een haak om vlees te stelen.
Candle-Stealer — Volgt kinderen om hun kaarsen te stelen.

De 13 Yule Lads, de kinderen van Gryla en Leppaludi (credit: adventures.is)

Een Killer Kerstman

Zoals beloofd sluit ik af met een een waargebeurd misdaad verhaal. Het is 24 december 2008, Kerstavond. Joseph en Alice Ortega hebben hun vijf kinderen en hun families uitgenodigd in hun huis in Covina, een rustige plaats niet al te ver gelegen van Los Angeles. De Ortega’s hadden samen een gezellige familie avond waarbij verschillende spelletjes werden gespeeld. Ze zijn volop samen Kerst aan het vieren wanneer plotseling de deurbel gaat. Iemand doet de deur open en in de deuropening staat niemand minder dan de Kerstman. Één van de kleinkinderen – de 8-jarige Katrina – herkent de Kerstman direct en loopt op hem af. Terwijl het meisje op hem afloopt om hem te begroeten pakt de Kerstman zijn vuurwapen en schiet op haar. Hij stapt vervolgens direct het huis binnen om meerdere schoten te lossen op de rest van de familie.

Nadat hij klaar was met schieten pakte de Kerstman een vlammenwerper om het huis in de fik te steken. Het duurt dan ook niet lang voordat de buren het alarmnummer 911 bellen om te melden dat iemand probeert een huis in hun straat af te branden. De brandweer werd snel ingeschakeld, maar in de tussentijd werd ook de politie opgeroepen in verband met het horen van geweerschoten door buren. Toen de politie aankwam bij het huis van de Ortega’s was het complete chaos. Het lukte al wel snel om 3 familieleden te lokaliseren: Leticia, één van de dochters van Josep en Alice Ortega, haar man en hun dochter Katrina, het meisje die haar oom begroette. Het was hun gelukt om uit het huis te glippen en naar buren te vluchten. Katrina werd zo snel mogelijk naar het ziekenhuis gebracht in verband met haar verwondingen. Leticia en haar man vertelden de politie wat er was gebeurd.

Doordat de lichamen die in het huis werden gevonden zo erg waren verbrand dat ze niet meer herkenbaar waren, was het lastig voor de politie om ze te identificeren. Uiteindelijk bleek dat de volgende 9 leden van de familie zijn vermoord: De 80-jarige Joseph, de 70-jarige Alice, de 52-jarige Teresa, de 51-jarige James, de 49-jarige Charles, de 46-jarige Alicia, de 45-jarige Cheri Lynn, de 43-jarige Sylvia en de 17-jarige Michael. Bij de autopsies bleek dat de familie is beschoten met een 9mm handgeweer.

Terwijl de politie in Covina druk bezig was met het oplossen van de massamoord, trof Brad Pardo in zijn huis in Sylmar – een wijk in Los Angeles – zijn broer Bruce Pardo dood aan. Brad kwam net thuis van een kerstfeestje toen hij Bruce in een plas met bloed zag liggen. Ook hier werd de politie direct ingeschakeld. Bruce had een 9mm schotwond in zijn hoofd en werd gevonden met een 9mm handgeweer in zijn schoot. Ook lag er een 9mm handgeweer op de vloer. Al snel kwam de politie erachter dat Bruce een ex-vrouw genaamd Sylvia had, en dat Bruce en Sylvia pas sinds 6 dagen waren gescheiden. De connectie met de Ortega’s werd ook al snel gelegd, want Sylvia’s meisjesnaam is Ortega. Zij was één van de kinderen van Joseph en Alice.

De volgende dag, op Eerste Kerstdag, vertelde Leticia aan de politie dat ze de Kerstman ondanks zijn vermomming had herkend: Het was haar ex-zwager Bruce Pardo. De politie onderzocht het huis van Pardo verder en concludeerde dat zijn auto overeen kwam met de auto die avond ervoor door buren van de Ortega’s in hun straat werd gespot. In de auto werd een kerstmanpak gevonden en achterlijk veel munitie. Pardo had zijn auto geboobytrapped: Wanner het kerstmanpak werd opgepakt ging er een zelfgemaakte bom af. Gelukkig raakte er niemand gewond.

Op het lichaam van Pardo werden derdegraads brandwonden op zijn handen en armen gevonden, en een gedeelte van het kerstmanpak was gaan smelten op zijn lichaam. De politie vermoedde dat hij in eerste instantie geen zelfmoord wilde plegen omdat hij geen briefje achter heeft gelaten. Dit vermoeden werd bevestigd een man een vreemde auto dat voor zijn huis stond geparkeerd melde bij de politie. Deze auto bleek gehuurd te zijn door Pardo en was volgeladen met een computer, kleding, water, eten en een map van de Verendigde Staten en Mexico. De politie gaat er dus van uit dat Pardo van plan was om na de massamoord naar Mexico te vluchten.

De vluchtauto werd zo’n 150 meter van het huis van de echtscheidingsadvocaat van Sylvia gevonden, dus vermoedelijk wilde Pardo deze advocaat wat aandoen. En dit kan zijn geweest omdat de scheiding tussen Pardo en Sylvia moeizaam is verlopen. In juni 2008 werd Pardo opgedragen om 1785 dollar per maand aan alimentatie te betalen. Een maand later verloor Pardo zijn baan omdat zijn baas erachter kwam dat Pardo uren factureerde aan klanten die hij niet heeft gewerkt.

Blijkbaar was dit voor Pardo genoeg tegenslag om compleet geobsedeerd te raken met de scheiding. Hij wilde wraak nemen op Sylvia, maar het was niet genoeg om alleen haar te doden: Hij wilde haar alles afnemen wat haar lief was. En dat is hem gelukt. Op die bewuste Kerstavond in 2008 pleegde hij de massamoord in de hoop zijn ex-schoonfamilie uit te roeien. Toen zijn ammunitie op was besloot Pardo zijn zelfgemaakte vlammenwerper te gebruiken. Dit pakte alleen niet uit zoals hij had gehoopt, want hij heeft niet door gehad dat er in het huis al een open vuur aanwezig was wat tot een explosie heeft geleid. En deze explosie heeft zijn originele plan gedwarsboomd, want hij raakte zwaargewond. Vandaar dat hij niet na de massamoord naar de advocaat van Sylvia is gereden om vervolgens te vluchten naar Mexico. Vanwege zijn verwondingen besloot Pardo naar het huis van zijn broer te rijden om daar vervolgens zelfmoord te plegen.

Kijktips voor de feestdagen

Black Christmas (1974) — Een heerlijke slasher. Ik dacht dat Halloween de eerste slasher was, maar blijkbaar is Black Christmas de eerste slasher. Of in ieder geval één van de eerste.
Gremlins (1984) — Voor als je meer van campy horror houdt. Gremlins is wat dat betreft een heerlijke b-film.
Krampus (2015) — Ik heb deze zelf nog niet gezien, maar ik ben naar aanleiding van het voorbereiden van deze aflevering wel van plan deze te kijken.
Sint (2010) — Eigenlijk net wat te laat in het seizoen, maar gezien de connectie met Krampus kan het nog net. Niet een spectaculaire film, maar wel vermakelijk.

Gebruikte bronnen